Nie tylko Słowacki
Spisz kojarzy nam się przede wszystkim ze Słowacją lub Węgrami, ale jak się okazuje jest to także niewielki region w Polsce! Całkowita powierzchnia Spiszu wynosi 3,7 tys. km², części słowackiej – ok. 3,5 tys. km², a części polskiej – 195,5 km². W skład polskiego Spiszu wchodzi 14 wsi, które tworzą 3 gminy z czego tylko gmina Łapsze Niżne ma charakter wyłącznie spiski. Pomimo niewielkich rozmiarów, ten niewielki region etnograficzny w południowej Polsce stał się bardzo atrakcyjnym miejscem zarówno dla aktywnych, jak i tych szukających ciszy oraz wytchnienia. Malownicze krajobrazy, piesze szlaki, wspaniałe widoki na Tatry czy w końcu zabytki przyciągające turystów z całego świata – Tak właśnie w skrócie przedstawia się region, o którym chciałabym Wam dzisiaj opowiedzieć. Znajdziecie tu także miejsca, które mam jeszcze w planach, gdyż nie miałam jeszcze okazji zobaczyć wszystkich atrakcji tego regionu. Co warto zobaczyć na Polskim Spiszu? Sprawdźmy!
Historia
Zanim opowiem Wam o tych ciekawych miejscach na Spiszu, to przyjrzymy się jeszcze na szybko historii tego miejsca. Przypuszcza się, że do XI wieku tereny te należały Polski, ale już sto lat później przeszły pod panowanie węgierskie. Sprowadzono tu wówczas osadników z Niemiec, których osady zostały jednak zniszczone w późniejszych latach przez tatarskie najazdy. Przeprowadzono więc kolejną akcję kolonizacyjną, a w XIV wieku ziemie te weszły w skład feudalnego tzw. klucza dunajeckiego. Król Węgier nadał je rodowi Berzeviczych, którzy około 1330 roku zbudowali największą atrakcję polskiego Spisza – Zamek w Niedzicy.
Na początku XV wieku Władysław Jagiełło pożyczył królowi Węgier Zygmuntowi Luksemburczykowi sporą sumę pieniędzy, a w zamian przyjął w zastaw 13 spiskich wsi. Utworzono w nich starostwo spiskie, dzięki czemu administracja polska na tych terenach przetrwała ponad 350 lat. Po rozbiorach tereny te zostały częściowo włączone do królestwa Austro-Węgier i Galicji.
W 1918 roku podczas tworzenia się granic państwa Polskiego, kwestia Spiszu była problematyczna. Mieszkali tu zarówno Słowacy, jak i Polacy, ale też Niemcy czy Węgrzy. Spisz od początku chciał się uwolnić spod jarzma Austro-Węgier, więc pozostała kwestia czy zostanie przyłączony do Polski czy Czechosłowacji. Spór miał rozstrzygnąć plebiscyt. Obie strony dopuszczały się jednak licznych nadużyć, aż w końcu kwestia Spiszu trafiła pod arbitraż międzynarodowy. Ostatecznie przyznano Polsce 13 spiskich wsi z 8747 mieszkańcami, zajmujących łącznie 195,5 km².
Obecnie na Polski Spisz składa się 14 wsi: Czarna Góra, Jurgów, Rzepiska, Falsztyn, Frydman, Kacwin, Łapszanka, Łapsze Niżne, Łapsze Wyżne, Niedzica, Trybsz, Dursztyn, Krempachy i Nowa Biała.
Jak się poruszać?
Polski Spisz zwiedzaliśmy głównie samochodem. Obok roweru i własnych nóg jest to najskuteczniejszy środek transportu. Pomiędzy wsiami kursują busy, a szczególnie dobrze skomunikowana jest Niedzica w sezonie letnim. Nie radziłabym jednak na nich zbytnio polegać, gdyż nie jeżdżą one zbyt często.
Nie polecimy Wam też żadnych noclegów. W te rejony przyjeżdżamy często na jednodniowe wypady. Wierzę jednak, że odpowiednie portale pomogą Wam znaleźć coś ciekawego, jeśli planujecie zostać tutaj dłużej! 🙂
Co warto zobaczyć na Polskim Spiszu? Zamek w Niedzicy!
Zacznijmy od spiskiego klasyka! Zamek w Niedzicy to bez wątpienia największa i najpopularniejsza atrakcja regionu. Jak już wiecie obiekt powstał w XIV wieku, ale nie znamy dokładnej daty budowy. Przypuszcza się, że było to miedzy 1320 a 1325 rokiem. Pierwsze wzmianki pochodzą z testamentu Wilhelma Drugetha żupana ziemi spiskiej i orawskiej z roku 1330, w którym jest już mowa o nowo wybudowanym zamku „Dunajec”. Od początku należał on do rodów węgierskich, pomimo że w 1412 roku przeszedł pod zastaw. Historia jednak sprawiła, że zamek pozostał po stronie polskiej będąc obecnie częstym celem podróży w Małopolsce. W pobliżu zamku znajduje się też monumentalna zapora na jeziorze czorsztyńskim. To właśnie z niej roztacza się przepiękna panorama na zamek w Niedzicy, zamek w Czorsztynie, Pieniński Park Narodowy, a nawet Tatry. Z kolej z zamku roztacza się najlepszy widok na zaporę. Więcej o Niedzicy przeczytacie tutaj.
Co warto zobaczyć na Polskim Spiszu? Zamek w Czorsztynie!
Zamek w Czorsztynie to taka trochę już naciągana atrakcja Polskiego Spiszu, bo jeśli spojrzycie na mapę, to zauważycie, że znajduje się już on trochę poza granicą regionu. Ale na szczęście tylko trochę, więc przy okazji odkrywania tych ziem, warto też zajrzeć i tutaj!
Według tradycji przekazanej przez Jana Długosza, zamek istniał już w XIII wieku. Historycy mają jednak sporo wątpliwości odnośnie informacji podanych przez ów kronikarza. Bardziej prawdopodobną datą jest rok 1320, kiedy to zamek pojawia się po raz pierwszy w oficjalnych dokumentach (czyli tak jak w przypadku Niedzicy). Potwierdzają to także datowania przeprowadzone przez archeologów. Obiekt rozbudował Kazimierz Wielki – dostrzegał on ważną rolę zamku, który stał na straży ważnych szlaków handlowych z Węgrami. W XVII wieku zamek uległ kolejnej rozbudowie i o dziwo uniknął najazdu niszczycielskich wojsk szwedzkich. Jednak w XVIII wieku rozpoczął się proces dewastacji obiektu po powstaniu kozackim. Wisienką na torcie było uderzenia pioruna w zamek i spalenie się jego znacznej części. W połowie XX wieku na zamku przeprowadzono prace konserwatorskie i udostępniono jego ruiny zwiedzającym.
Wybierając się do Czorsztyna, warto też podjechać do miejsca oznaczonego na mapie „Czorsztynianka – rejsy po Jeziorze”. W drodze zobaczycie przepiękną panoramę Zamku Czorsztyńskiego na tle Tatr!
Co warto zobaczyć na Polskim Spiszu? Przełom Białki!
W Krempachach nieopodal Białki Tatrzańskiej znajduje się niezwykle urokliwe miejsce zaznaczone na mapie jako Przełom Białki. W celu chronienia tego niewielkiego obszaru utworzono tutaj w 1959 roku Rezerwat Przyrody Przełom Białki pod Krempachami. Do tej pory nie mogę uwierzyć, że dopiero całkiem nie dawno dowiedzieliśmy się o istnieniu tego miejsca, zwłaszcza że już nie raz bywaliśmy w tych rejonach. W końcu jednak postanowiliśmy się przyjrzeć z bliska jak wygląda przepływająca rzeka Białka między dwoma skałkami Kramnicą (688 m n.p.m., wysokość względna 65 m) na prawym brzegu i Obłazową (670 m n.p.m., wysokość względna 47 m) na lewym. To właśnie za ich sprawą miejsce to jest szczególnie popularne wśród wspinaczy czy grotołazów dzięki Jaskini Obłazowej. Obok wspomnianych skałek znajduje się parking. W sezonie letnim mogą od Was pobrać za niego opłatę, ale późną jesienią oprócz nas, było tu tylko jeszcze jedno autko i nikt nie kwapił się do pobierania opłat.
Co warto zobaczyć na Polskim Spiszu? Czarną Górę!
W Czarnej Górze warto skoncentrować się na dwóch miejscach:
- Litwinka (902 m. n.p.m.) lub po prostu Czarna Góra – bardzo atrakcyjne wzniesienie, z którego roztacza się nieziemska panorama na Tatry. Przez wielu miejsce to uważane jest najpiękniejszy punkt widokowy na pasmo górskie. Trudno się nie zgodzić, gdy panorama Tatr wyłożona jest jak na tacy! Oprócz tego, znajduje się tutaj sporych rozmiarów Krzyż Milenijny postawiony na wzór tego z Giewontu. Obok znajduje się też wyciąg narciarski. Przyznam, że nigdy nie jeździłam na nartach w tych regionach więc nie powiem Wam czy tutejsze trasy są atrakcyjne! 🙂
- Zagroda Korkoszów – jak wyglądało życie dawnych mieszkańców Spiszu? Można się przekonać zaglądając do zagrody jednej z najbogatszych rodzin w tym regionie. Niestety z powodu pandemii miejsce było zamknięte, ale mam nadzieję wrócić tu innym razem.
- Punkt Widokowy Sołtysowo
Co warto zobaczyć na Polskim Spiszu? Łapszankę!
Łapszanka to kolejna spiska wieś znana przede wszystkim z malowniczych widoków na Tatry. Najsłynniejszy punkt oznaczony jest na Google jako Przełęcz nad Łapszanką (945 m). Roztacza się stąd przepiękna panorama na wspomniane już Tatry oraz na Magurę Spiską. Niestety w tym miejscu nie ma parkingu, a wąska droga nie ułatwia zostawienia auta na drodze. Nie ma tu jednak dużego ruchu, więc nikt nie będzie Wam suszył głowy jeśli zostawicie tu na chwilę samochód. Warto też zwrócić uwagę na przydrożne kapliczki.
Co warto zobaczyć na Polskim Spiszu? Łapsze Niżne!
W tej niewielkiej miejscowości planujemy przede wszystkim zobaczyć Kościół św. Kwiryna, który wybudowano już na początku XIV wieku. We wnętrzu kościoła znajduje się pułap z polichromią przedstawiająca Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny, który został odnowiony w 1714 roku. Tuż obok kościoła znajduje się Izba regionalna „Sypaniec”. W jej wnętrzach urządzono wystawę etnograficzną poświęconą kulturze Spiskiej.
Co warto zobaczyć na Polskim Spiszu? Łapsze Wyżne!
Skoro były Łapsze Niżne, to trzeba też zobaczyć Wyżne! 😉 A w nich koniecznie Kościół świętych Piotra i Pawła, który stanowi przykład spiskiego rokoka oraz szczyt Grandeus (795 m) z przepiękną panoramą Tatr, Gorców i Pienin!
Co warto zobaczyć na Polskim Spiszu? Jurgów!
Niewielka wieś Jurgów tuż przy granicy ze Słowacją jest bardzo atrakcyjnym miejscem na spiskiej mapie. Na uwagę zasługują przede wszystkim:
- Drewniany kościół św. Sebastiana- pochodzi prawdopodobnie z końcówki XVII wieku. W środku znajdziemy rokokową polichromię o motywach figuralnych, geometrycznych i roślinnych z XIX wieku. Obiekt znajduje się na Szlaku Architektury Drewnianej w Małopolsce.
- Obok kościoła znajduje się Zagroda Sołtysów, która jest zabytkowym spiskim gospodarstwem z XIX wieku. Opinie w Google podpowiadają, że obecnie w remoncie.
- Połączenie Białki i Jaworowego Potoku – Google Obrazy podpowiada, że jest to bardzo malownicze miejsce.
- Zespół szałasów na Polanie Podkólne – to 56 pasterskich szałasów typowych dla spiskiej kultury. Te obiekty także znajdują się na Szlaku Architektury Drewnianej w Małopolsce. Na obecne miejsce zostały przeniesione po 1879 r. z kilkudziesięciu polan Tatr Jaworzyńskich, co miało związek z utratą położonych tam pastwisk należących do mieszkańców Jurgowa.
Co warto zobaczyć na Polskim Spiszu? Kacwin!
Kacwin to także niezwykle malownicza wieś położona w dolinie pod północnymi stokami Magury Spiskiej. Co ciekawe, nazwa miejscowości pochodzi z niemieckiego Katzwinkel i oznacza Koci Zakątek. A na co tu warto zwrócić uwagę?
- Fotografowie zachwycają się malowniczą kapliczka Matki Boskiej Śnieżnej. Roztacza się z niej przepiękna panorama, a sama kapliczka jest też urokliwe położona!
- Fani spiskiej kultury znajdą tu niespotykane nigdzie indziej w Polsce spichlerze zwane sypańcami. Dzięki ich pomysłowej konstrukcji, w razie pożaru można zrzucić dach, pozostawiając bezpieczną oblepioną gliną resztę spichlerza.
- Warto też znaleźć malownicze kaskady tworzące się na potoku Kacwinianka: wodospad Pod Młynarzką i wodospad Pod Upłazem.
- Przy okazji pobytu w Kacwinie trzeba też zobaczyć XV wieczny kościół Wszystkich Świętych.
Co warto zobaczyć na Polskim Spiszu? Trybsz!
W Trybszu warto się zatrzymać ze względu na zabytkowy kościół św. Elżbiety, który także znajduje się na Szlaku Architektury Drewnianej w Małopolsce. Obiekt powstał zapewne w 1567 r, a w jego wnętrzu znajduje się późnobarokowa polichromia z 1647 r. przedstawiająca wyobrażenia świętych.
Co warto zobaczyć na Polskim Spiszu? Frydman!
Frydman uważany jest za jedną z najstarszych wsi regionu. Znajduje się on pod lustrem wody Jeziora Czorsztyńskiego, dlatego wymaga dodatkowych obwarowań przed zalaniem. Będąc tutaj warto zwrócić uwagę na:
- Kasztel – obronny dwór renesansowy. Niestety, można go podziwiać tylko z zewnątrz.
- Piwnice Frydmańskie, w których przechowywano wino transportowane tu z Węgier
- Najstarszy na Podtatrzu kościół św. Stanisława Biskupa pochodzący z XIII wieku.
Co warto zobaczyć na Polskim Spiszu? Krempachy!
Nazwa tej niewielkiej wioski pochodzi prawdopodobnie od Krummbach (niem. „kręty potok”), co odnosi się do Dursztyńskiego Potoku. Wchodziła w skład niedzickich posiadłości, a w okresie II Wojny Światowej była okupowana przez Słowację. Największym zabytkiem jest XVI wieczny kościół św. Marcina. Reprezentuje styl przejściowy między gotykiem i renesansem, i przypomina frydmański kościół. Warto też podjechać do miejsca zaznaczonego na Google Maps jako polna kapliczka skąd roztacza się panorama Krempaskiej wsi.
Na ten moment to już wszystko co dla Was przygotowałam, ale mam nadzieję, że wkrótce uda mi się zaktualizować wpis o kolejne zdjęcia i doświadczenia!
Dużo ciekawych informacji na temat Polskiego Spisza można też znaleźć na Oficjalnej Stronie regionu!
Powiązane wpisy:
Szlak Architektury Drewnianej w Małopolsce w innych wpisach na blogu:
Podobał Ci się wpis? Chcesz nas docenić? Zostaw serduszko/komentarz pod postem lub polub nas na Facebooku albo zaobserwuj na Instagramie. Ciebie nic nie kosztuje, a nas do dalszej pracy motywuje! 
Brak komentarzy